kel

1. Yurish, uchish harakati yoki transport vositalari bilan soʻzlovchiga qarama-qarshi tomon (joy)dan soʻzlovchi turgan tomonga, joyga yoʻl olmoq, yoʻnalmoq; shu tomondagi biror joyga yetmoq; zid. ketmoq, bormoq.

1. Poyezd kelyapti

2. poyezd keldi.

3. Toshkentga mehmonlar kelyapti (mehmonlar keldi).

4. Kecha bir kampir televizorni qoldirayotib: Tezroq tuzatib beringlar, bugun-erta nevaram askarlikdan keladi — deb iltimos qilgan. T. Ashurov, Oq ot

5. kulrang shlyapa kiygan, qora koʻzoynak taqqan, gavdali bir kishi ariq ichidan Talʼat bilan yonma-yon kelardi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

6. Yolgʻiz oʻzim bir chetda turgan edim, sekin oldimga keldi. S. Siyoyev, Yorugʻlik

2. Soʻzlovchi boʻlgan, turgan joyga yoki soʻzlovchi tomondagi joyga yetmoq, shu joyda hozir boʻlmoq; zid. ketmoq, joʻnamoq.

1. Yoz fasllari dehqonchilik qiladi, sahar ketib, kech keladi. M. Ismoiliy, Fargʻona tong otguncha

2. Nimaga kelipti? qani beri kelchi. Yarashgani keliptimi? A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari

3. Vaqt maʼnoli soʻz yoki soʻz birikmasi bilan qoʻllanganda, shuningdek, vaqt bilan mantiqan bogʻliq narsani bildiruvchi soʻz bilan qoʻllanganda, shu soʻz yoki soʻz birikmasi ifodalagan payt, fursat, zamon va shu kabilarning yetganligini, boshlanishini bildiradi, “boshlanmoq”, etib kelmoq, etishmoq maʼnosini bildiradi.

1. Yaxshi zamonlar keldi. Siz orzu qilgan kunlar ham keladi. Bahor keldi. Ekin mavsumi keldi.

2. Oʻzi ham, payti kelib, mana shu qizlarday dugonalari bilan yayrab-yashnab, qiyqirib oʻynay olarmikin? Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

3. Ekin davriga hali bor ekan, deb yana bir oz mizgʻib uygʻonsam, kuz kelibdi. Mushtum

4. Oʻzini koʻrsatib qoʻyadigan fursat kelganini sezib, dona-dona qilib tushuntirishga kirishdi. K. Yashin, Hamza

5. Bir qarishlikdan dutorni sevaman. Koʻp chalaverma, buzilib ketasan, — der edi onam boyoqish, aytgani keldi. Oybek, Tanlangan asarlar

4. Joʻnalish kelishigidagi ayrim soʻzlar bilan qoʻllanganda, shaxsning shu kelishikdagi soʻz bildirgan ish, narsa hodisada toʻxtashini, shunday narsa-hodisa yuz berishini bildiradi.

1. Bir toʻxtamga kelmoq. Shunday xulosaga kelmoq.

2. U oʻyab-oʻylab, bir fikrga keldi shekilli, ancha yengil tortib: Xah, shunchalik oson gap ekan-a deb iljayib qoʻydi. K. Yashin, Hamza

3. Muqaddam anjomlarini yigʻishtirib boʻlguncha, bir qarorga keldi-yu, chaqirdi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

5. Joʻnalish kelishigidagi baʼzi soʻzlar bilan qoʻllanganda, shu soʻz bildirgan ish, narsa-hodisaga oʻtish, navbat shunga kelganlik maʼnosini bildiradi.

1. Endi Boʻtaning ustidagi

2. anovi gapga kelsak, bu tuhmat gap. S. Ahmad, Hukm

3. Endi boyagi hoʻkizga kelaylik. Chalpak yoqqan kun

4. .paxtani nima uchun kuzda sotmay, yozda sotayotganiga kelsak, buning tagida gap koʻp. M. Ismoiliy, Fargʻona tong otguncha

6. Chiqish kelishigidagi ayrim soʻzlar bilan qoʻllanganda, ish, narsa-hodisaning shu kelishik shaklidagi soʻz bildirgan shaxs yoki narsa tomonidan boʻlishini (amalga oshishini) bildiradi.

1. Sidiqjonning rangi boʻzarib ketdi — Bunaka qoʻshmachilik sizlardan keladi A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari

2. Menimcha, Qoratoy aka, Shokir ota, butun kulfatlar turmushning yomon tuzilganidan keladi. Oybek, Tanlangan asarlar

7. Oʻzi birikib kelgan soʻz ifodalagan narsaning yuzaga kelishi, yuz berishi, qoʻzgʻalishi maʼnosini bildiradi.

1. Rahmi kelmoq.

2. Havasi kelmoq.

3. Zavqi kelmoq.

4. Gʻazabi kelmoq.

5. Gʻayirligi kelmoq.

6. Mahmudaning xoʻrligi kelib, koʻzida yosh halqalandi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

7. Uning [Kumushning] yuzini oʻpib tushgan suv tomchilari bilan ariq harakatga kelib chayqaldi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar

8. Kichik pochchamning juda izzatli boʻlib ketganiga katta pochchamning gʻashi keladi, lekin bildirmaydi. S. Siyoyev, Yorugʻlik

8. Oʻzi birikib kelgan soʻz bildirgan holatning boʻlishi maʼnosini bildiradi.

1. Gʻolib kelmoq.

2. Maʼqul kelmoq.

3. Malol kelmoq.

4. [Otabek] Chiqishi bilan nari eshikdan Sodiq ham koʻrinib qoldi-da, Otabek bilan toʻqnash keldi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar

9. Numerativ soʻzli birikmalar tarkibida evazi numerativli soʻzga evaz boʻladigan miqdorni, shunga beriladigan (keladigan, olinadigan) narsani bildiradi.

1. Bu pulga uch metr atlas keladi.

2. Kosibning bir haftalik ishiga bir xalta don keladi. Oybek, Tanlangan asarlar

10. Qiyos mazmunli birikmalar tarkibida tenglik, shuncha kelish maʼnosini bildiradi.

1. Bir qop kartoshka 100 kilo keladi.

2. Oyogʻini yoruqqa tutgan edi, xuddi bosh barmogʻining tagida gugurt choʻpiday keladigan tikan yonlamasiga sanchilib turganini koʻrdi. A. Muxtor, Opa-singillar

3. Koʻzimni ochsam, oʻzimga ikkita keladigan galvarsday yigit yerda dumalab yotibdi. S. Siyoyev, Yorugʻlik

11. -gan qoʻshimchasi shaklida (kelgan) chiqish kelishigidagi soʻz bilan qoʻllanib, shu soʻz bildirgan belgi, holatga moyillik, oʻxshashlik maʼnosini bildiradi.

1. Qorachadan kelgan.

2. Oldingi qatorda oʻrta yashar ayol bilan siyrak sochlari oqargan, toʻladan kelgan kishi oʻtirardi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

3. Chekka sochlariga oq oralagan, boʻyi oʻrtadan kelgan bugʻdoyrang xotin avval eriga salom berdi. M. Ismoiliy, Fargʻona tong otguncha

4. Sodiq akaning yoshi qirqlardan oshgan, oʻzi qotmadan kelgan boʻlib, atrofdagilar bilan tez til topishib ketar ekan. O. Moʻminov, Xiyobondagi uch uchrashuv

12. 2-shaxs buyruq mayli shaklida (kel, keling) daʼvat, undashni bildiradi.

1. Kel, qoʻy, tangrining molini shayton qizgʻanadi. Qani, olishib oʻtiringlar. K. Yashin, Hamza

2. Kel, shuyam bir quvonsin. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.

13. Yordamchi feʼl vazifasida

14. shv. 1) bogʻlama vazifasida boʻlmoq maʼnosida qoʻllanadi.

1. Eshakning yuki yengil kelsa, yotagʻon boʻlar. Maqol

2. Sutsiz sigir suzagʻon kelar. Maqol

3. Ot jonivor juda esli keladi. M. Ismoiliy, Fargʻona tong otguncha. ;

15. 2) -gi qoʻshimchali feʼlning shaxs-son shakli (-gim, -ging, -gisi) bilan qoʻllanib, istak-xohish ifodalaydi.

1. Ketgim kelyapti.

2. Aytgisi kelyapti.

3. Yodgor undan koʻz uzmay oʻtirarkan, negadir gaplashgisi keldi shu topda. O. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

4. Ahmadlarni tezroq uchratib, shodligimni baham koʻrgim keladi. S. Siyoyev, Yorugʻlik

16. 3) ravishdoshning -a(y), -(i)b qoʻshimchali shakllari bilan qoʻllanib, harakatning yoʻlakay, davomli bajarilishi kabi maʼnolarni bildiradi.

1. Kelishingda xabar ola kel. Xotiralarni yozib kelyapman.

2. Yunusali ota shu kungacha ularning bordi-keldi gaplariga aralashmay chidab keldi. S. Ahmad, Ufq

kel soʻzi qatnashgan jumlalar: