кел

1. Юриш, учиш ҳаракати ёки транспорт воситалари билан сўзловчига қарама-қарши томон (жой)дан сўзловчи турган томонга, жойга йўл олмоқ, йўналмоқ; шу томондаги бирор жойга етмоқ; зид. кетмоқ, бормоқ.

1. Поезд келяпти

2. поезд келди.

3. Тошкентга меҳмонлар келяпти (меҳмонлар келди).

4. Кеча бир кампир телевизорни қолдираётиб: Тезроқ тузатиб беринглар, бугун-эрта неварам аскарликдан келади — деб илтимос қилган. Т. Ашуров, Оқ от

5. кулранг шляпа кийган, қора кўзойнак таққан, гавдали бир киши ариқ ичидан Тальъат билан ёнма-ён келарди. Ў. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол

6. Ёлғиз ўзим бир четда турган эдим, секин олдимга келди. С. Сиёев, Ёруғлик

2. Сўзловчи бўлган, турган жойга ёки сўзловчи томондаги жойга етмоқ, шу жойда ҳозир бўлмоқ; зид. кетмоқ, жўнамоқ.

1. Ёз фасллари деҳқончилик қилади, саҳар кетиб, кеч келади. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

2. Нимага келипти? қани бери келчи. Ярашгани келиптими? А. Қаҳҳор, Қўшчинор чироқлари

3. Вақт маъноли сўз ёки сўз бирикмаси билан қўлланганда, шунингдек, вақт билан мантиқан боғлиқ нарсани билдирувчи сўз билан қўлланганда, шу сўз ёки сўз бирикмаси ифодалаган пайт, фурсат, замон ва шу кабиларнинг етганлигини, бошланишини билдиради, “бошланмоқ”, этиб келмоқ, этишмоқ маъносини билдиради.

1. Яхши замонлар келди. Сиз орзу қилган кунлар ҳам келади. Баҳор келди. Экин мавсуми келди.

2. Ўзи ҳам, пайти келиб, мана шу қизлардай дугоналари билан яйраб-яшнаб, қийқириб ўйнай олармикин? Ў. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол

3. Экин даврига ҳали бор экан, деб яна бир оз мизғиб уйғонсам, куз келибди. Муштум

4. Ўзини кўрсатиб қўядиган фурсат келганини сезиб, дона-дона қилиб тушунтиришга киришди. К. Яшин, Ҳамза

5. Бир қаришликдан дуторни севаман. Кўп чалаверма, бузилиб кетасан, — дер эди онам боёқиш, айтгани келди. Ойбек, Танланган асарлар

4. Жўналиш келишигидаги айрим сўзлар билан қўлланганда, шахснинг шу келишикдаги сўз билдирган иш, нарса ҳодисада тўхташини, шундай нарса-ҳодиса юз беришини билдиради.

1. Бир тўхтамга келмоқ. Шундай хулосага келмоқ.

2. У ўяб-ўйлаб, бир фикрга келди шекилли, анча енгил тортиб: Хаҳ, шунчалик осон гап экан-а деб илжайиб қўйди. К. Яшин, Ҳамза

3. Муқаддам анжомларини йиғиштириб бўлгунча, бир қарорга келди-ю, чақирди. Ў. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол

5. Жўналиш келишигидаги баъзи сўзлар билан қўлланганда, шу сўз билдирган иш, нарса-ҳодисага ўтиш, навбат шунга келганлик маъносини билдиради.

1. Энди Бўтанинг устидаги

2. анови гапга келсак, бу туҳмат гап. С. Аҳмад, Ҳукм

3. Энди бояги ҳўкизга келайлик. Чалпак ёққан кун

4. .пахтани нима учун кузда сотмай, ёзда сотаётганига келсак, бунинг тагида гап кўп. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

6. Чиқиш келишигидаги айрим сўзлар билан қўлланганда, иш, нарса-ҳодисанинг шу келишик шаклидаги сўз билдирган шахс ёки нарса томонидан бўлишини (амалга ошишини) билдиради.

1. Сидиқжоннинг ранги бўзариб кетди — Бунака қўшмачилик сизлардан келади А. Қаҳҳор, Қўшчинор чироқлари

2. Менимча, Қоратой ака, Шокир ота, бутун кулфатлар турмушнинг ёмон тузилганидан келади. Ойбек, Танланган асарлар

7. Ўзи бирикиб келган сўз ифодалаган нарсанинг юзага келиши, юз бериши, қўзғалиши маъносини билдиради.

1. Раҳми келмоқ.

2. Ҳаваси келмоқ.

3. Завқи келмоқ.

4. Ғазаби келмоқ.

5. Ғайирлиги келмоқ.

6. Маҳмуданинг хўрлиги келиб, кўзида ёш ҳалқаланди. Ў. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол

7. Унинг [Кумушнинг] юзини ўпиб тушган сув томчилари билан ариқ ҳаракатга келиб чайқалди. А. Қодирий, Ўтган кунлар

8. Кичик поччамнинг жуда иззатли бўлиб кетганига катта поччамнинг ғаши келади, лекин билдирмайди. С. Сиёев, Ёруғлик

8. Ўзи бирикиб келган сўз билдирган ҳолатнинг бўлиши маъносини билдиради.

1. Ғолиб келмоқ.

2. Маъқул келмоқ.

3. Малол келмоқ.

4. [Отабек] Чиқиши билан нари эшикдан Содиқ ҳам кўриниб қолди-да, Отабек билан тўқнаш келди. А. Қодирий, Ўтган кунлар

9. Нумератив сўзли бирикмалар таркибида эвази нумеративли сўзга эваз бўладиган миқдорни, шунга бериладиган (келадиган, олинадиган) нарсани билдиради.

1. Бу пулга уч метр атлас келади.

2. Косибнинг бир ҳафталик ишига бир халта дон келади. Ойбек, Танланган асарлар

10. Қиёс мазмунли бирикмалар таркибида тенглик, шунча келиш маъносини билдиради.

1. Бир қоп картошка 100 кило келади.

2. Оёғини ёруққа тутган эди, худди бош бармоғининг тагида гугурт чўпидай келадиган тикан ёнламасига санчилиб турганини кўрди. А. Мухтор, Опа-сингиллар

3. Кўзимни очсам, ўзимга иккита келадиган гальварсдай йигит ерда думалаб ётибди. С. Сиёев, Ёруғлик

11. -ган қўшимчаси шаклида (келган) чиқиш келишигидаги сўз билан қўлланиб, шу сўз билдирган белги, ҳолатга мойиллик, ўхшашлик маъносини билдиради.

1. Қорачадан келган.

2. Олдинги қаторда ўрта яшар аёл билан сийрак сочлари оқарган, тўладан келган киши ўтирарди. Ў. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол

3. Чекка сочларига оқ оралаган, бўйи ўртадан келган буғдойранг хотин аввал эрига салом берди. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

4. Содиқ аканинг ёши қирқлардан ошган, ўзи қотмадан келган бўлиб, атрофдагилар билан тез тил топишиб кетар экан. О. Мўминов, Хиёбондаги уч учрашув

12. 2-шахс буйруқ майли шаклида (кел, келинг) даъват, ундашни билдиради.

1. Кел, қўй, тангрининг молини шайтон қизғанади. Қани, олишиб ўтиринглар. К. Яшин, Ҳамза

2. Кел, шуям бир қувонсин. Ў. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол.

13. Ёрдамчи феъл вазифасида

14. шв. 1) боғлама вазифасида бўлмоқ маъносида қўлланади.

1. Эшакнинг юки енгил келса, ётағон бўлар. Мақол

2. Сутсиз сигир сузағон келар. Мақол

3. От жонивор жуда эсли келади. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча. ;

15. 2) -ги қўшимчали феълнинг шахс-сон шакли (-гим, -гинг, -гиси) билан қўлланиб, истак-хоҳиш ифодалайди.

1. Кетгим келяпти.

2. Айтгиси келяпти.

3. Ёдгор ундан кўз узмай ўтираркан, негадир гаплашгиси келди шу топда. О. Ҳошимов, Қалбингга қулоқ сол

4. Аҳмадларни тезроқ учратиб, шодлигимни баҳам кўргим келади. С. Сиёев, Ёруғлик

16. 3) равишдошнинг -а(й), -(и)б қўшимчали шакллари билан қўлланиб, ҳаракатнинг йўлакай, давомли бажарилиши каби маъноларни билдиради.

1. Келишингда хабар ола кел. Хотираларни ёзиб келяпман.

2. Юнусали ота шу кунгача уларнинг борди-келди гапларига аралашмай чидаб келди. С. Аҳмад, Уфқ

кел сўзи қатнашган жумлалар: