жон

1. Диний-ибтидоий тасаввурларга кўра, инсон ва ҳайвон танасида бўладиган, уйқу чоғида (вақтинча) ёки ўлган вақтда танадан чиқиб кетадиган алоҳида кўзга кўринмас илоҳий куч, қувват; руҳ.

1. Жон бор жойда қазо бор. Мақол

2. Одамнинг лойдан ясалишини, унга жон бағишланишини шундай қизиқ қилиб ўқиб бердики А. Қаҳҳор, Қўшчинор чироқлари

2. Сезувчи, ҳис этувчи тан, бадан.

1. Бутун жоним қақшаб оғрияпти. Тиш оғриғим босилиб, жоним ором олди. Бетимнинг қалини —

2. жонимнинг ҳузури. Мақол

3. Тим қоронғи, изғиринли кеча. Ёмғир худди жонга игна санчгандай, эзиб, муттасил саваларди. Ойбек, Қуёш қораймас

4. Ғуломжон айвонда отаси билан турар, столларнинг қарсиллатиб синдирилаётганини эшитиб, худди ўз қовурғалари синдирилаётгандек, жони оғрир эди. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

3. Ҳаёт; ҳаёт-мамот; тириклик.

1. Кемага тушганнинг жони бир. Мақол

2. Эчкига жон қайғу, қассобга ёғ қайғу. Мақол

3. Жондан кечмасанг, иш битмас. Мақол

4. Чечак Жамбул, сен Ватанни севасан, Керак бўлса, жонингни ҳам берасан. Фозил шоир.

5. Отам мени жонидан ортиқ кўрар эди. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

4. Киши, одам.

1. Жон бошига. Биз тўққиз жон эдик.

2. Қорабулоқ қишлоғида бирорта уйғоқ жон қолмаган эди. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

3. Ҳеч бир жон йўқки, они бўлмаса жононаси. Ҳамза

4. Ҳамма ишни тўхтатиб, қимирлаган жонни теримга солар эканмиз. Н. Сафаров, Ҳаёт мактаби

5. Бир қатор аниқловчилар билан қўлланиб, бош, жусса маъноларини ифодалайди.

1. Қиз жонинг билан қаергача боролардинг? И. Раҳим, Чин муҳаббат

2. — Ёш жонинг бор, қизим, — деди [Офтоб ойим], — бировга ёмонлик соғинма. А. Қодирий, Ўтган кунлар.|| — Вой шўрим, — деди Мастура. —

3. Жиндаккина жонингизга-я? Шу жуссангизга учта дард сиғадими? А. Қаҳҳор, Минг бир жон

6. Куч, қувват, мадор.

1. Жони борича ҳаракат қилмоқ. Тезроқ қимирласанг-чи, жонинг борми?

2. Ҳожи секингина қўлини узатиб, қулоғини ушлади ва уч буклаб туриб қаттиқ қисди, жони борича қисди. А. Қаҳҳор, Йиллар

3. Жони борича икки қўлидаги этик билан эшикни қамчилади. Ҳ. Назир, Сўнмас чақмоқлар

7. Яхши кўрадиган, севимли, ёқимли киши ёки нарса ҳақида.

1. Олма —унинг жони. Жон дўстинг жонидан кечса ҳам, мол дўстинг молидан кечмас. Мақол

2. Аммо лекин Мухторхон домла нафсамбирига одамнинг жони эди. А. Қаҳҳор, Тўйда аза

8. Энг яқин, севикли кишиларга мурожаатда сўзловчининг уларга яқин муносабатини ифодалайди, бегоналарга нисбатан эса ҳурмат ёки хушомадни билдиради.

1. Жоним, дедим қулоғига, оҳиста, жон, деди. Қўшиқлар

2. Гулнорнинг кўзлари очилиб кетди Йўлчига тикилди. — Нима қилди, жоним, — сўради Йўлчи, лекин бетобмисиз дейишга тили бормади. Ойбек, Танланган асарлар

3. [Жамила Ғофирга:] Агар ўтирган жойингизга хас-хашаклар тўкилса, сочларим билан супурай жонгинам. Ҳамза, Бой ила хизматчи.

9. “Опаси”, “акаси”, отаси ва шу кабилар сўзлар билан, баъзан ёлғиз жонидан шаклида сўзловчининг тингловчига яқин муносабатини, эркалаш ёки хушомад маъноларини ифодалайди.

1. — Опаси жонидан, дуторингизни чалинг тузукроқ, — деди у [Маликахон] Адолатга қараб,— ўйин-кулгига ташна бўлиб ётганмиз. С. Зуннунова, Гулхан

10. Ҳаёт манбаи, ҳаёт бағишловчи нарса ҳақида.

1. Ёмғир — экиннинг жони.

2. Иссиқ — пахтанинг жони деган мақол ҳам бежиз айтилмаган. Ш. Рашидов, Ғолиблар

11. Бирор иш, соҳа ёки доирада асосий, муҳим ўрин эгалловчи, илҳомлантирувчи, ташкилотчи шахс.

1. Жўраларининг жони. Давранинг жони. Мактабнинг жони.

12. Мурожаат қилинаётган шахсни билдирувчи сўздан олдин келиб, мурожаатдаги илтимос, илтижо маъносини кучайтиради, баъзан эркалаш маъносини билдиради.

1. Ниёз мен билан хайрлашар чоғида: — Жон Ҳожи ака! Энди гап шу ерда қолсин — деди. А. Қодирий, Ўтган кунлар

2. — Урманг отамни! Жон амаки, урманг! — деб зор йиғлай бошлади болалар. М. Исмоилий, Фарғона тонг отгунча

13. Шахс билдирувчи сўзларга, кишилар отига қўшилиб, уларга кичрайтиш-эркалаш, ҳурмат маъносини беради, масалан,

1. онажон, бувижон, холажон, акажон, домлажон; Салимжон, Қодиржон

14. кесим взф. Шукур.

1. Офицернинг шу кетиши бўлса, штабга етиб борса ҳам жон. А. Қаҳҳор, Олтин юлдуз

жон сўзи қатнашган жумлалар: